20/12/2018 - Tekst: Astrid Werdmuller
Voor het eerst is er een uitgebreid rapport gemaakt over onbedoeld zwangere vrouwen in Nederland die overwegen of besluiten hun kind af te staan ter adoptie, de Landelijke Afstand Ter Adoptie Registratie (LATAR)1. De gegevens in het rapport beslaan de periode 2015-2017 en zijn door Fiom verzameld bij de instanties die begeleiden bij een voornemen tot afstand ter adoptie: naast Fiom zelf ook Siriz en de Raad voor de Kinderbescherming. Het rapport biedt inzicht in de omvang, achtergrond en omstandigheden van de groep vrouwen die afstand van hun kind overwegen of doen. Fiom wil met de LATAR en door het delen van ervaringsverhalen het taboe op afstand ter adoptie doorbreken.
Als een vrouw onbedoeld zwanger is en niet zelf voor haar kind denkt te kunnen zorgen, kan ze erover denken afstand te doen ter adoptie. Dat noemen we een ‘voornemen tot afstand’. In het afstandsprotocol zijn afspraken vastgelegd over de begeleiding en gang van zaken. Zo heeft de moeder na de bevalling een bedenktijd van drie maanden. De baby wordt in die periode in een tijdelijk pleeggezin geplaatst. Als de moeder drie maanden na de bevalling besluit tot afstand ter adoptie gaat de baby naar aspirant-adoptieouders. Deze ouders kunnen als ze een jaar voor het kind gezorgd hebben de adoptie aanvragen. De afstand ter adoptie is pas wettig als de adoptie is uitgesproken door de rechter. Tot die tijd kan de moeder er nog op terugkomen. Als ze dat doet, zal de Raad voor de Kinderbescherming de situatie onderzoeken en een advies schrijven aan de rechtbank over wat te doen. De rechter beslist, waarbij het belang van het kind centraal staat.
Drie opties
Een onbedoeld zwangere vrouw met een voornemen tot afstand ter adoptie heeft drie opties: het kind daadwerkelijk afstaan ter adoptie, (langdurige) pleegzorg of toch zelf voor het kind zorgen. Abortus is voor de vrouw met een voornemen tot afstand doorgaans geen overweging: óf de zwangerschap is te ver gevorderd, óf ze heeft al besloten geen abortus te willen.
Figuur 1 laat zien dat de meerderheid van de 196 vrouwen die in de periode 2015-2017 het voornemen hebben tot afstand ter adoptie, hier uiteindelijk van afziet. 52 van de 196 vrouwen kiezen er wel voor om afstand te doen ter adoptie. De gemiddelde leeftijd van deze vrouwen is 28,7 jaar. De jongste vrouw is 18 jaar en de oudste 45 jaar. Van deze vrouwen is 55,8% alleenstaand en 30,8% gehuwd of samenwonend. Het grootste deel woont zelfstandig (59,6%), een kwart woont (nog) bij ouders (25%). Bij 11 van de 52 vrouwen speelt religie een rol bij het besluit tot afstand.
Van de vrouwen die hun kind afstaan ter adoptie hebben er 2 op de 5 een migratieachtergrond (42,3%). De helft van deze groep vrouwen is afkomstig uit Oost-Europa, een kwart heeft een Afrikaanse achtergrond. De meerderheid van de vrouwen uit Oost-Europa is Pools. Als knelpunt signaleert de hulpverlening dat deze vrouwen vaak het contact verbreken en uit beeld verdwijnen na de bevalling. Daarom wordt een verdiepend onderzoek aanbevolen naar de optimale begeleiding van deze groep.
In iets meer dan een derde van de situaties waarin de vrouw besluit tot afstand ter adoptie is de biologische vader van het kind op de hoogte, en 1 op de 5 biologische vaders is ook betrokken bij het besluit tot afstand ter adoptie van hun kind. Die betrokkenheid is gestegen ten opzichte van de periode 1998-2007, toen slechts gemiddeld 1 op de 20 biologische vaders betrokken was bij het besluit tot afstand ter adoptie (Bos et al., 20112).
Late ontdekking zwangerschap
Wat elk jaar weer opvalt, is het grote aantal vrouwen dat de zwangerschap pas laat ontdekt. Voor de meerderheid van de vrouwen is bij ontdekking de abortusgrens gepasseerd. Van de 196 vrouwen met een voornemen tot afstand ontdekken er 55 de zwangerschap nadat ze al 30 weken of meer zwanger zijn (28,1%) en 18 van hen pas vlak voor of tijdens de bevalling.
Voor veel mensen is het niet voor te stellen dat iemand de zwangerschap pas ontdekt vlak voor of tijdens de bevalling. Er zijn verschillende redenen waarom de vrouwen zich niet bewust zijn van de zwangerschap. Een jonge vrouw is bijvoorbeeld negen maanden voor de bevalling een avond bij een studiegenoot geweest en kan zich er de volgende dag niet veel meer van herinneren. Achteraf gezien is ze die avond gedrogeerd en verkracht. Ze heeft nog nooit bewust seks gehad, dus verwacht geen zwangerschap. Een andere vrouw blijft maandelijkse bloedingen houden. De zwangerschap is niet zichtbaar of voelbaar, ook haar vriend heeft niets gemerkt. Zij bevalt in haar eentje op het toilet na hevige buikpijn. Ook zijn er vrouwen aan wie door een arts is meegedeeld dat ze onvruchtbaar zijn, of ze gebruiken de pil en verwachten geen zwangerschap. Sommige vrouwen geven aan dat ze de zwangerschap lange tijd genegeerd of verdrongen hebben en het daardoor niet beseften.
Een van de aanbevelingen in het rapport is een advies aan staatssecretaris Blokhuis om bij de door hem aangekondigde landelijke campagne over onbedoelde zwangerschap apart aandacht te besteden aan het herkennen van de signalen van een zwangerschap. Dit kan het bewustzijn vergroten en late ontdekking van de zwangerschap voorkomen.
Geheimhouding
Bij 48 van de 196 voornemens tot afstand ter adoptie speelt geheimhouding een rol (24,4%). De redenen hiervoor zijn schaamte, schande of gevaar. Voor een deel van de vrouwen is de dreiging van eerwraak of verstoting een belangrijke factor. In figuur 2 is te zien dat in 15 van deze 48 situaties de geheimhouding wordt opgeheven. Het grootste deel van de vrouwen bij wie de geheimhouding wordt opgeheven is zelf voor haar kind gaan zorgen. Bij deze 14 vrouwen lijkt het in de eerste periode na aanmelding gevaarlijk als de familie of omgeving op de hoogte raakt, maar blijkt het in een later stadium toch mogelijk hen erbij te betrekken. Eén vrouw kiest wel voor afstand ter adoptie maar heeft het bij nader inzien toch aan meer mensen verteld en daarmee de geheimhouding doorbroken. Bij de overige vrouwen die afstand ter adoptie hebben gedaan onder geheimhouding blijft de geheimhouding in stand.
In totaal houden 20 van de 52 vrouwen die afstand doen de zwangerschap en komst van het kind geheim, dat is 38,5%. Geheimhouding kan echter niet gegarandeerd worden. Daarom staat in het rapport een aanbeveling voor de overheid om bevallen onder pseudoniem wettelijk mogelijk te maken. (Zie ook: opinie op pagina 24.)
Omstandigheden en motieven
De omstandigheden en motieven die leiden tot het afstaan van een kind ter adoptie zijn zeer divers. Meestal is er op verschillende probleemgebieden iets aan de hand en dwingt de onbedoelde zwangerschap keuzes te maken. Voor veel vrouwen speelt dat hun leven ontregeld is en dat ze te weinig draagkracht hebben. Ook de migratieachtergrond en de rol van de biologische vader zijn van invloed. Sommige vrouwen voelen zich te jong, andere juist te oud. Voor een aantal vrouwen is een belangrijke reden om afstand te doen dat ze de zorg voor eerdere kinderen al niet of nauwelijks aankunnen. Zij zijn bang hun andere kinderen te verliezen of het nieuwe kind tekort te doen. Verder valt op dat voor de helft van de vrouwen die afstand doen schaamte, schande en het mogelijke gevaar een rol spelen bij hun besluit.
1 Zie https://fiom.nl//sites/default/files/landelijke-afstand-ter-adoptie-reg…
2 Bos, P., Reysoo, F., & Werdmuller, A. (2011). In één klap moeder, en ook weer niet. Onderzoek naar demografische en sociaaleconomische kenmerken en motieven van vrouwen die tussen 1998-2007 in Nederland hun kind ter adoptie hebben afgestaan. Onderzoeksrapport. Den Bosch: Stichting Ambulante Fiom.
Wist je dat:
• In de periode 2015-2017 in Nederland 196 vrouwen overwogen hun kind af te staan ter adoptie?
• Uiteindelijk 52 van hen daadwerkelijk besloten tot afstand ter adoptie?
• 20 van de 52 vrouwen die afstand deden hun zwangerschap geheimhielden?
• 18 van de 196 vrouwen met een voornemen tot afstand de zwangerschap pas ontdekten rond de bevalling?
