Interview met Corinne Verheule – orthopedagoog, werkbegeleider en opleider VIB-G bij Fiom Adoptievoorzieningen afdeling Nazorg
In 1989 werd de voorlichting voor aspirant adoptieouders verplicht. Corinne Verheule was betrokken bij het opzetten hiervan. Deze verplichte voorlichting verliep goed. Echter, er was een merkbaar gebrek aan ondersteuning na de komst van het adoptiekind. Er zaten vaak jaren tussen de voorlichting en de komst van het kind, waardoor de gekregen informatie vervaagde. Bovendien is elk kind anders en kunnen ouders anders reageren dan ze hadden verwacht van zichzelf. Adoptieouders wachtten relatief erg lang met het zoeken van hulp waardoor de problematiek zo kon escaleren dat een kind uit huis werd geplaatst. Corinne begon te denken dat er een preventiever aanbod moest zijn, ondersteuning die gezinnen kon worden aangeboden vlak na de komst van hun kind.
“Een manier om een veilige relatie tussen adoptiekinderen en hun adoptieouders te bevorderen”
Ze kwam op het spoor van video-interactiebegeleiding (VIB), een manier van begeleiding die al in andere takken van hulpverlening en zorg werd gebruikt met zeer goede resultaten. Corinne is zich er, samen met toenmalig collega Anny Havermans in gaan bijscholen en combineerde VIB met de bouwstenen van gehechtheid van Truus Bakker. Zo kwam er een variant speciaal gericht op adoptiegezinnen; VIB-G. In 1996 werd in 2 regio’s gestart met de eerste VIB-G trajecten. Ouders waren hier erg enthousiast over en in 2000 werd subsidie toegekend en is de afdeling VIB-G opgezet.
Kan je ons vertellen hoe VIB-G werkt en waarom het zo effectief is?
"VIB-G houdt in dat ouders gefilmd worden terwijl ze interactie hebben met hun kind. Deze video-opnamen worden later beeld voor beeld geanalyseerd. We kijken zowel naar verbale als non-verbale signalen, en naar de basiscommunicatie en gedragspatronen. Daarnaast kijken we welk gedrag van het kind past bij welke bouwsteen van hechting en hoe ouders hun kind hierbij (kunnen) ondersteunen. De focus ligt hierbij allereerst op de positieve momenten en het bekrachtigen van ouders. Het gebruik van video heeft aanzienlijke voordelen omdat ouders zo van een afstandje naar hun gezin en hun eigen interacties kunnen kijken. Dit stelt hen in staat om te reflecteren op hun gedrag en te zien wat ze normaal gesproken, in de drukte van alledag missen. Je kunt een video opname terug spoelen en zo heel goed bekijken wat een kind doet. Een kind kan soms minimale signalen uitzenden die makkelijk gemist worden. Ook hoeft de begeleider minder uit te leggen omdat ouders het zelf kunnen zien. En onbewust gedrag van ouders, wat hun kind helpt of steunt, wordt nu zichtbaar. Het is een krachtig hulpmiddel om de ouder-kindrelatie te verbeteren."
Hoe ziet een VIB-G traject eruit?
"Een VIB-G traject omvat maximaal vier opnamesessies en vier nabesprekingen. De opnames zijn kort, meestal 20 tot 30 minuten, en ouders worden thuis gefilmd terwijl ze normale dagelijkse interacties met hun kinderen hebben. Dit kan zijn een spelletje spelen, kopje thee drinken maar ook gewoon samen op de bank zitten. Belangrijk is dat het een bezigheid is die het gezin normaal ook zou doen. Deze opnamen worden later op micro niveau geanalyseerd, en tijdens de nabesprekingen bekijken we samen met de ouders de beelden en bespreken we wat er gebeurt, of dit herkenbaar is voor ouders, wat helpend is en wat nog kan worden toegevoegd."
Wat is het verschil tussen VIB en VIB-G?
‘VIB-G richt zich specifiek op het bevorderen van een veilige gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind Hiervoor gebruiken wij de bouwstenen van gehechtheid. De onderste bouwsteen bijvoorbeeld is basisveiligheid. Het gevoel er te mogen zijn, rust kunnen ervaren in je lijf en hoofd en je veilig voelen in contact met belangrijke anderen. Vaak ontbreekt dit bij adoptiekinderen. Maar dit is de basis van alles. Als deze bouwsteen nog wankel is, kan een kind zich moeilijk toevertrouwen aan de ander en wil het bijvoorbeeld koste wat kost zelf de regie houden. Het is dan belangrijk dat ouders dit gedrag begrijpen en aansluiten bij de onderliggende behoefte aan zorg en veiligheid. Bij VIB-G kijken we samen met ouders dus ook altijd naar de Bouwstenen van hechting van hun kind en van henzelf. Verder komt trauma ook vaak voor bij deze kinderen. Bij het analyseren en het bespreken van de beelden houden we hier rekening mee en kunnen we zo nodig op tijd verwijzen naar passende hulp en therapie.”
Wat zijn de voordelen van het inzetten van video?
“Er zijn vele voordelen. Video-opnamen geven een objectief beeld van de interactie tussen ouder en kind. Je kijkt op een afstand. Je ziet veel meer dan als je alleen observeert. Bovendien kan je de beelden opnieuw afspelen. We bekijken de beelden samen met de ouders. Het stelt hen in staat om gedrag te observeren dat ze normaal gesproken zouden missen. Ouders worden bevestigd in hun ouderschap en voelen zich sterker als ze de beelden van hun positieve interacties met hun kind zien. De ouders zien ook vaak andere dingen dan de begeleider. Heel waardevol om hier dan samen over te praten. De beelden zijn overigens eigendom van de ouders. Wij adviseren ook om deze later met het kind te bekijken. Want ook voor hun kind kan het heel bevestigend zijn zichzelf te zien spelen of koekjes bakken, samen met zijn (nieuwe) ouders.”
Kan je een voorbeeld geven van hoe VIB-G heeft geholpen?
"We zien vaak dat ouders denken dat hun kind hen negeert of dat ze helemaal niets betekenen voor hun kind. Maar de video-opnamen onthullen vaak verrassende details. Bijvoorbeeld, een moeder heeft het gevoel dat haar kind haar volledig negeert, maar de beelden tonen aan dat het kind haar nauwlettend volgt als ze wegloopt. Het directe oogcontact kan soms te intimiderend zijn voor het kind, maar de opnamen bevestigen dat er wel degelijk behoefte aan contact is. Of ouders die met hun handen in het haar zitten omdat hun kind heel vaak, zo maar uit het niets ontzettend boos kan worden en dan onhandelbaar is. Op de beelden kunnen we kijken naar de aanloop tot de uitbarsting. Want er ging wel degelijk iets aan vooraf, namelijk een ‘nee’ van de ouders waardoor hun kind zich volledig afgewezen voelde. Ook blijkt dat het kind tijdens de uitbarsting een paar keer wel wat rustiger wordt. Samen kunnen we kijken wat maakt dat dit gebeurt. Het blijkt dat moeder dan even ophoudt met op hem in te praten maar meelevende, hummende geluiden maakt en haar hand onder op zijn rug legt. Dit geeft ouders meer begrip en concrete handvatten."
Iemand die komt filmen in huis kan best spannend zijn. Kan het zijn dat ouders en/of kinderen zich dan anders gaan gedragen? Gewenst gedrag vertonen?
"Het thuis filmen door een vreemde levert altijd (wat) stress op. Het voordeel daarvan is dat je bij stress goed kunt zien hoe het met hechting zit. Wat doet een kind bij stress? Bij een jong kind verwacht je bijvoorbeeld dat het naar zijn vader of moeder gaat. Het is interessant en leerzaam om te zien of dat inderdaad gebeurt. Of dat een kind eerder steun zoekt bij een bank of op de vloer gaat liggen.
Ouders zeggen soms na het filmen dat het gedrag van hun kind niet zo heftig is als normaal. Maar door de beelden op micro niveau te analyseren zien wij toch veel over de band tussen ouders en kind en over de bouwstenen van hechting. We zijn altijd op zoek naar momenten van echt contact. Hier kan je zoveel uithalen. Ook als ouders het gevoel hebben dat het normaal anders gaat thuis.
Daarnaast is het interessant om te kijken waarom het nu beter ging tussen ouder en kind. Wat deden ouders misschien onbewust anders wat hun kind blijkt te helpen? We vragen tijdens de nabespreking van de beelden eerst aan ouders of de opname herkenbaar is. Dit is bijna altijd het geval. Maar wanneer ouders graag ook lastig, moeilijk verstaanbaar of hanteerbaar gedrag willen laten zien kunnen ze ook zelf een opname maken en die naar ons sturen. Die nemen we dan mee in onze analyse en nabespreking met de ouders."
Wat is een mogelijk vervolg na een VIB-G traject?
"Het vervolg hangt af van de specifieke behoeften van het gezin. Soms kan verdere VIB-G gewenst zijn, vaak in combinatie met Sherborne Samenspel om zo, via lichamelijk spel te werken aan de hechting. Ook kunnen we VIB-G inzetten op school of kinderdagverblijf. Het belangrijkste is dat een kind zich veilig voelt in het gezin voordat er verdere therapie wordt overwogen."
Tot slot, wat zou je willen zeggen tegen ouders die overwegen deel te nemen aan VIB-G?
"Ik zou zeggen dat VIB-G een waardevolle ervaring is die helpt om sterke ouder-kindrelaties op te bouwen. Het filmen van interacties biedt inzicht dat anders verloren zou gaan. Het is een kans om je kind zich veilig te laten voelen en om te groeien en te leren als ouder. Wat mij betreft is het de eerste stap in een begeleidingstraject. De vele ouders die de afgelopen decennia VIB-G hebben gekregen zijn erg enthousiast. Vaak noemen ze dat ze het alle ouders aanraden en dat het eigenlijk net als de voorlichting een vast onderdeel van de adoptieprocedure zou moeten zijn."