Ongedocumenteerd en onbedoeld zwanger

Informatie voor professionals over onbedoelde zwangerschap bij mensen zonder een geldige verblijfsvergunning (ongedocumenteerd)

Fiom vindt het belangrijk dat iedereen een weloverwogen keuze kan maken over een onbedoelde zwangerschap. De organisatie Dokters van de Wereld geeft aan dat dit voor mensen zonder een geldige verblijfsvergunning in Nederland vaak niet mogelijk is. Zij weten vaak niet waar ze terecht kunnen voor zorg, hebben soms gebrekkige kennis van anticonceptie en zwangerschap en kunnen bovendien de zorg meestal niet betalen.

In dit artikel geven we meer informatie voor professionals over hoe ze mensen zonder een geldige verblijfsvergunning kunnen ondersteunen bij een onbedoelde zwangerschap.

Geen geldige verblijfsvergunning

Naar schatting zijn er tussen de 23.000 en 58.000 mensen in Nederland die er langer dan drie maanden zonder een geldige verblijfsvergunning verblijven, ook wel ongedocumenteerden genoemd (WODC, 2020). Tot deze groep behoren onder meer afgewezen asielzoekers, illegale arbeidsmigranten en mensen die zich hier bij hun familie hebben gevoegd, terwijl ze geen (recht op een) verblijfsvergunning hebben. 

Onbedoeld zwanger én ongedocumenteerd

Uit onderzoek van Fiom en Dokters van de Wereld (Gottenborg, 2022), blijkt dat als iemand ongedocumenteerd én onbedoeld zwanger is dat het voor zowel de zwangere als de eventueel betrokken partner een moeizame weg is om de juiste zorg te vinden. Barrières zoals geld, taal, niet goed kunnen lezen of schrijven, en onbekendheid van de wet -en regelgeving van de gezondheidszorg in Nederland, zorgen ervoor dat zij niet de juiste zorg krijgen. Deze moeizame toegang tot gezondheidszorg kan leiden tot verergering van bestaande gezondheidsproblemen en nieuwe gezondheidsrisico's.

Over het algemeen bevinden mensen zonder papieren zich in een bijzonder kwetsbare positie. Zij zijn vaak afhankelijk van anderen voor steun, onderdak of voedsel. Verschillende studies tonen aan dat vrouwen in het bijzonder het risico lopen te worden uitgebuit in illegale werksituaties, zoals zwaar huishoudelijk werk of sekswerk, en dat zij uiterst kwetsbaar zijn voor gender gerelateerd seksueel geweld en geweld in het algemeen. Hierdoor krijgt deze groep vrouwen vaker te maken met een onbedoelde zwangerschap.

Kijk ook eens op de website van Dokters van de Wereld. Zij ondersteunen de personen zonder geldige verblijfsvergunning die reproductieve zorg nodig hebben.

Subgroepen zelfredzaamheid

In het onderzoek van Fiom en Dokters van de Wereld (Gottenborg, 2022) waren verschillende groepen te onderscheiden in mate van zelfredzaamheid:

Zelfredzaamheid

Hoge zelfredzaamheid

1. Arbeidsmigranten uit Latijns-Amerika of Azië, die naar Nederland zijn gekomen om hier te gaan werken.
2. Individuen, voornamelijk uit Ghana en Nigeria, die nooit een verblijfsvergunning hebben aangevraagd en via hun netwerk naar Nederland zijn gekomen.

Afgewezen asielzoekers (3) en staatlozen (4) bevinden zich volgens professionals uit het veld om verschillende redenen in een in verhouding kwetsbare positie. Onder de afgewezen asielzoekers heeft de meerderheid van de vrouwen problemen vanwege hun migratiestatus. Zij hebben relatief vaak huisvestingsproblemen en hebben minder kans op werk. Ze zijn over het algemeen erg afhankelijk van andere mensen voor hun dagelijkse behoeften, en hebben een minimaal sociaal netwerk. Ze lijken ook meer psychische problemen te ervaren door hun migratiestatus en de daaruit voortvloeiende sociale situatie.
Lage zelfredzaamheid

3. Afgewezen asielzoekers, meestal individuen uit Afrika en Azië die in hun land van herkomst persoonlijke bedreigingen hebben ondervonden en niet konden of wilden remigreren.
4. Staatlozen, waarvan de meerderheid Roma zijn uit Oost- en Zuid-Europa.

‘Afgewezen asielzoekers (3) en staatlozen (4) bevinden zich volgens professionals uit het veld om verschillende redenen in verhouding in een kwetsbare positie. Onder de afgewezen asielzoekers heeft de meerderheid van de vrouwen problemen vanwege hun migratiestatus. Zij hebben relatief vaak huisvestingsproblemen en hebben minder kans op werk. Ze zijn over het algemeen erg afhankelijk van andere mensen voor hun dagelijkse behoeften, en hebben een minimaal sociaal netwerk. Ze lijken ook meer psychische problemen te ervaren door hun migratiestatus en de daaruit voortvloeiende sociale situatie.

Deze groep heeft vaak lage gezondheidsvaardigheden en weinig kennis over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem of hun recht op toegang tot gezondheidszorg. Zij verkeren over het algemeen in de meest kwetsbare situatie om toegang te krijgen tot alle vormen van reproductieve zorg, en lopen een hoog risico op een onbedoelde zwangerschap vanwege hun onzekere levensstijl en hun afhankelijkheid van anderen.

Personen uit de Roma gemeenschap die de professionals van dit onderzoek zagen, bevonden zich vaak in een kwetsbare situatie. Volgens de professionals leven zij onder strikte sociale controle van hun familie, hebben weinig zeggenschap over hun eigen gezondheidsbeslissingen, en een gebrek aan gezondheidsvaardigheden. Daarnaast ervaart deze groep een sterke stigmatisering in de Nederlandse samenleving. De professionals zagen dit terug in hun gedrag rond gezondheid en het zoeken naar zorg: de meerderheid was niet in staat om hun eigen zorgbehoeften te identificeren en vermeed reproductieve zorg. Volgens de professionals komen binnen deze groep relatief veel onbedoelde zwangerschappen voor, voornamelijk in een jonge leeftijdsgroep, soms zelfs op een leeftijd van 14 jaar. De beslissing om een zwangerschap af te breken of uit te dragen wordt meestal genomen door oudere leden van het gezin.

Fiom vindt het belangrijk dat iedereen de vrijheid mag voelen om een weloverwogen keuze te maken bij een onbedoelde zwangerschap zonder dwang of drang.

Informatie voor zorgprofessionals

Je kunt als professional met een aantal praktische aspecten rekening houden als je iemand zonder geldige verblijfsvergunning ondersteunt bij een onbedoelde zwangerschap. Houd er rekening mee dat de toegang tot reproductieve gezondheid belemmerd wordt door:

Het gebrek aan financiën
Het kan zorgen voor veel praktische barrières zoals bijvoorbeeld geldgebrek voor een openbaar vervoer of beltegoed. Mensen zonder geldige verblijfsvergunning hebben wettelijk toegang tot ‘medisch noodzakelijke zorg’, wat overeenkomt met alle zorg die onder de Nederlandse basisverzekering valt, en alle spoedeisende zorg. Als gevolg van de Koppelingswet 1998 zijn ze echter uitgesloten van de zorgverzekering en moeten ze zelf de zorgkosten betalen. Zij kunnen dit vaak niet zelf betalen.

Weinig kennis over het Nederlandse zorgstelsel en toegangsrechten
Door onbekendheid met wet- en regelgeving en door culturele verschillen hebben mensen zonder geldige verblijfsvergunning vaak weinig kennis over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem. Hierdoor vinden zij minder goed hun weg naar zorg.

Angst en wantrouwen
Angst voor registratie in het Nederlandse systeem, uitzetting, hoge zorgkosten en een groot wantrouwen naar zorgverleners vormen een grote belemmering. Hierdoor mijden mensen zorg en durven ze geen vertrouwensrelatie op te bouwen. Maak dit als zorgprofessional bespreekbaar en geef aan dat je geen melding maakt.

Taal
Om goede zorg te verlenen is het aan te raden om een professionele tolk in te zetten. Dit geldt zeker bij complexe zorgvragen, gevoelige onderwerpen, en slechtnieuwsgesprekken. Op de website van Zanzu vind je in verschillende talen informatie over seksuele gezondheid.

Tolk

In Nederland zijn er allerlei organisaties die service aanbieden m.b.t vertaling. Global Talk is hier een voorbeeld van.

Als huisarts kun je gebruik maken van de tolkentelefoon. Je hebt dan snel een professionele tolk aan de lijn. Het gebruik hiervan wordt vergoed door de regionale achterstandsfondsen.

CAK Regeling

Om zorgaanbieders te vergoeden voor terugkerende kosten wanneer de zwangere persoon niet kan betalen, kun je gebruik maken van de CAK Regeling Onverzekerbare Vreemdelingen.

Deze regeling vereist een inspanningsverplichting om terugkerende kosten te verhalen op de ongedocumenteerde patiënt.
Er wordt 80% van de huisartsen- en ziekenhuiszorg vergoed en 100% van de verloskundige zorg.

Artsen kunnen op grond van de Zorgverzekeringswet en Vreemdelingenwet een deel van de kosten voor medisch noodzakelijke zorg van het CAK terugkrijgen als de onverzekerbare vreemdeling de kosten niet zelf kan betalen en de kosten niet anderszins kunnen worden verhaald.

Wat wordt vergoed door de CAK regeling?

Vergoeding zorgkosten
Op de website van het CAK kun je zien of jij als professional in aanmerking komt voor een vergoeding en geven zij toelichting hoe te declareren.

Het CAK heeft een Helpdesk Zorg onverzekerbare vreemdelingen. Deze is te gratis bereiken op 0800 – 5028.

Wat wordt niet vergoed via de CAK regeling?

Abortuszorg
De abortuszorg wordt gesubsidieerd vanuit de Subsidieregeling Abortusklinieken. Deze valt niet onder de CAK regeling. Vrouwen zonder verblijfsvergunning zijn uitgesloten van deze regeling en moeten abortus zelf betalen. Voor een abortus kun je bij verschillende abortusklinieken in Nederland terecht.

TIP: Bespreek in wat voor financiële situatie iemand zich bevindt, er zijn vaak meer mogelijkheden.

Is er sprake van een duidelijke keuze voor abortus? Bij Women on Web kunnen mensen zonder verblijfsvergunning terecht als zij gebruik willen maken van de abortuspil. Zorg ervoor dat de zwangerschapsduur bekend is. De abortuspil kan gebruikt worden tot 9 weken van de zwangerschap. Er wordt samen met de persoon gekeken wat voor bedrag zij kunnen missen.

Hulp waar geen kosten aan verbonden zijn

Zwanger, wat nu?
De online omgeving 'Zwanger, wat nu?' is gratis en bevat informatie en oefeningen die kunnen helpen om tot een weloverwogen besluit te komen. De brochure is er ook in het Engels: I'm pregnant, what should I do?.

Keuzehulpverleners
Op dit moment kan iemand voor hulp bij het maken van een keuze over de onbedoelde zwangerschap terecht bij gespecialiseerde keuzehulpverleners. Deze ondersteuning vind je in het hele land.

Keuzehulpgesprekken
De specialisten die de keuzehulpgesprekken voeren, geven ook gratis nazorg na abortus. Op het landelijke informatiepunt onbedoeld zwanger kun je terecht om in contact te komen met een hulpverlener in eigen regio.

Bekijk infopunt Onbedoeld Zwanger

Nazorg Abortus
Heeft iemand moeite met het verwerken van haar keuze na een abortus? Voor nazorg na abortus kun je op dit moment bij Fiom terecht voor gratis online hulp. Daarnaast zijn er een aantal plekken in Nederland waar ook live gesprekken (op locatie) kunnen worden gevoerd.

De vier keuzemogelijkheden

Meer informatie over de vierkeuzemogelijkheden bij onbedoelde zwangerschap:

- WODC (2020). Schattingen onrechtmatig in Nederland verblijvende vreemdelingen 2017 – 2018
- Gottenbos, A. (2021). Undocumented women in the Netherlands with an unintended pregnancy. A qualitative study on access to reproductive care. (Masterscriptie, Vrije Universiteit Amsterdam: MS, Health Sciences)