Helaas kent Nederland een groot aantal thuiszitters, kinderen die niet meer naar school gaan. Langdurig thuiszittende kinderen hebben officieel een ontheffing van de leerplicht. De cijfers over het aantal thuiszitters lopen erg uiteen. Volgens de laatste telling van het Ministerie van OCW, gaat het in het schooljaar 2022-2023 om ruim 9000 leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs die langer dan drie maanden thuiszitten. Maar volgens Ingrado, de branchevereniging van leerplichtambtenaren, gaat het om meer dan 32000 leerlingen. Ook bij de adoptiegezinnen die afdeling Adoptievoorzieningen van Fiom begeleidt, komen we het helaas nogal eens tegen dat kinderen thuis komen te zitten.
Het verhaal van Marta
Zo ook Marta, 9 jaar, die op 4-jarige leeftijd werd geadopteerd vanuit Hongarije. Sinds afgelopen meivakantie, zij zat toen in groep 5, gaat zij niet meer naar school. Haar adoptievader vertelt: “Marta heeft een zeer belaste achtergrond en had veel in te halen, niet alleen cognitief maar zeker ook sociaal emotioneel. Het naar school gaan heeft vanaf het allereerste begin veel van Marta gevraagd: het wennen aan een nieuwe leerkracht, de kinderen in de klas en alles wat van haar verwacht werd. Marta is zeker geen meisje dat de wereld als veilig en betrouwbaar ervaart en haar gevoel van eigenwaarde en haar zelfvertrouwen zijn zeer gering. De manier waarop Marta zichzelf presenteert doet in de ogen van omstanders wellicht anders vermoeden. Marta is een meisje dat zichzelf overschreeuwt, zichzelf groter voordoet dan ze zich voelt, de touwtjes graag in handen houdt en dus moeilijk meebeweegt met wat de leerkracht of een ander kind wil. Vriendschappen onderhouden is lastig voor haar en cognitief kon ze het niet bijhouden.
Wij merkten als ouders dat naarmate de jaren verstreken bij sommige leerkrachten het begrip voor haar gedrag afnam. Zij was immers al een aantal jaar in Nederland en zou nu toch eens ‘gewoon’ moeten kunnen meedraaien zoals de andere kinderen in de klas. Op een gegeven moment werd het m.n. één van haar leerkrachten in groep 5 te veel. Gedurende een half jaar is er nog extra begeleiding ingezet voor Marta, deels in en deels buiten de klas, maar helaas mocht dit niet baten en was zij op een gegeven moment niet meer welkom op school met als gevolg dat ze thuis kwam te zitten. Dit betekent dat Marta nu hele dagen thuiszit terwijl haar leeftijdgenootjes op school zijn. Aan de ene kant brengt het niet meer naar school gaan rust maar toch overheerst het gevoel bij haar dat ze er niet bij hoort en dat ze niet goed genoeg is. Het maakt haar heel verdrietig. Voor ons ouders betekent dit alles dat wij ons in allerlei bochten moeten wringen zodat één van ons beiden bij haar kan zijn. Marta krijgt van school huiswerk wat wij met haar doornemen. We proberen haar hier zo goed mogelijk bij te helpen maar wij zijn geen leerkrachten. Dit brengt dus de nodige spanning met zich mee en dat komt onze relatie met Marta niet ten goede.”
De reactie van de IB-er
De intern begeleider (IB-er) vertelt het volgende: “Laat ik beginnen te zeggen dat wij het als school zeer betreuren dat Marta niet meer kan meedraaien in de klas. We hadden het graag anders gezien maar de situatie werd onhoudbaar. Begin groep 5 hebben we een schoolconsult gehad vanuit Fiom, afdeling Adoptievoorzieningen. We hebben toen ook nog ingezet op extra ondersteuning van Marta in en buiten de klas maar helaas leidde dit niet tot de gewenste veranderingen in haar gedrag. Marta was altijd erg aanwezig in de klas, de gangmaker die de lachers op haar hand probeerde te krijgen en moeilijk aan het werk te zetten was. De leerkracht van groep 5 voelde zich op een gegeven moment handelingsverlegen. Daar kwam bij dat sommige kinderen in de klas bang waren voor Marta en we kregen klachten van andere ouders. En wij moeten de veiligheid voor alle kinderen waarborgen. Wij zijn van mening dat Marta beter op haar plaats is op een SBO, maar helaas is daar momenteel nog geen plaats.”
Het belang van traumasensitief onderwijs
Fiom Adoptievoorzieningen krijgt veel aanvragen voor schoolconsulten. Helaas is het zo dat deze consulten soms pas worden aangevraagd op het moment dat de situatie al langdurig zorgwekkend is, het vertrouwen van ouders in school ernstig geschaad is en de communicatie tussen beiden verstoord geraakt is. Hierdoor is er geen sprake meer van een goede onderlinge samenwerking. Ook maken we mee dat ouders door school gezien worden als overbezorgde ouders die een te groot appèl doen op leerkrachten.
Twee kinderen die hetzelfde gedrag laten zien, kunnen een andere benadering van hun leerkracht nodig hebben. Waar je het ene kind heel direct en duidelijk terecht kunt wijzen, kan een ander kind dit niet aan en voelt het als een enorme afwijzing. Belangrijkste vraag is altijd wat er achter bepaald gedrag van een kind schuilgaat en wat het op grond daarvan nodig heeft. Soms horen wij leerkrachten zeggen dat zij geen uitzonderingen kunnen maken. Toch is dit wat wel nodig is en ook gevraagd mag worden van een leerkracht.
Gelukkig komt er op veel scholen meer en meer aandacht voor traumasensitief onderwijs. Leerkrachten leren daarbij beter af te stemmen op de gevoelens en gedachten die mogelijk onder/achter het gedrag van een leerling schuilgaan. Door hier oog voor te hebben (sensitiviteit) en hier op de juiste manier op te reageren (responsiviteit) wordt het gevoel van veiligheid en vertrouwen van de leerling vergroot. Heel belangrijk hierbij is ook dat een leerkracht een leerling bij oplopende stress helpt zijn stress te reguleren door zelf kalm te blijven.
Voorkomen van thuiszitten bij adoptiekinderen
Adoptiekinderen hebben bijna allemaal een voorgeschiedenis van uitsluiting en afwijzing. We moeten met elkaar, ouders en scholen, ons uiterste best doen om te voorkomen dat een adoptiekind thuis komt te zitten. Wij adviseren adoptieouders dan ook met klem om vroegtijdig/preventief een schoolconsult in te zetten wanneer hun kind voor het eerst naar school gaat en zo nodig jaarlijks te herhalen bij overgang naar een nieuwe groep/leerkracht. Een andere oplossing voor het thuiszittersprobleem van (adoptie)kinderen, zou een wet zijn die kinderen een ‘leerrecht’ in plaats van leerplicht geeft. Scholen mogen dan niet langer ontheffingen uitdelen en moeten hun zorgplicht serieus nemen. Maar omdat we niet kunnen wachten op deze wet (die wel in voorbereiding is), moeten we alles op alles zetten dat (adoptie)kinderen thuis komen te zitten en zich wederom afgewezen voelen.