28/04/2023
Spermadonor Jonathan M., met wiens sperma in Nederland en andere landen honderden kinderen verwekt zijn, moet stoppen met doneren. Als hij toch doorgaat, moet hij een dwangsom van 100.000 euro per donatie betalen. Dat heeft de rechter in Den Haag vandaag bepaald. Ook mag de 41-jarige donor niet tegen wensouders zeggen dat hij bereid is om sperma te doneren. Daarnaast is het hem verboden advertenties te plaatsen. Ook als hij zou besluiten een beroep aan te tekenen tegen de uitspraak, blijft het verbod op doneren in de tussentijd gelden.
M. heeft wensouders bewust verkeerd geïnformeerd en misleid over het aantal nakomelingen. Al deze ouders zijn geconfronteerd met het feit dat hun kinderen deel uitmaken van een enorm groot verwantschapsnetwerk, waarvoor zij niet hebben gekozen. Dit kan voor kinderen negatieve psychosociale gevolgen hebben.
Lijst van klinieken
M. moet binnen 7 dagen een overzicht geven van alle klinieken ter wereld waar hij heeft gedoneerd. Deze klinieken moet hij opdracht geven om zaad dat nog van hem bewaard wordt, te vernietigen. Zaad dat is gereserveerd voor ouders die al een kind van hem hebben, mag nog wel gebruikt worden.
In de kern gaat het in deze zaak om botsende grondrechten. Aan de ene kant het door artikel 8 EVRM beschermde recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer van de ouders en de donorkinderen en daar tegenover datzelfde recht van de donor. De rechter is van oordeel dat de belangen van de donorkinderen en hun ouders zwaarder wegen dan het belang van de donor om nog langer sperma te doneren aan nieuwe wensouders.
Centrale registratie kliniekdonoren
Tot voor kort mocht in Nederlandse klinieken met het zaad van een donor maximaal 25 kinderen verwekt worden. Tegenwoordig mag het zaad van 1 donor gebruikt worden voor maximaal 12 gezinnen. Spermadonor M. kon veel meer donorkinderen krijgen omdat hij bij meerdere Nederlandse klinieken doneerde, bij de internationaal opererende spermabank Cryos én in de privésfeer. Het doneren bij meerdere klinieken gebeurde tegen de afspraken in, maar de klinieken konden dit niet controleren omdat zij onderling geen gegevens over donoren mogen delen. Het onlangs aangenomen voorstel voor herziening van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting, biedt de mogelijkheid om toe te zien op het maximumaantal verwekkingen per donor bij behandeling in een Nederlandse kliniek. Donorcodes en moedercodes worden in de toekomst op één centraal punt uitgegeven en geregistreerd, zodat het maximum aantal gezinnen per donor landelijk bewaakt kan worden.
Donaties in de privésfeer
Er is geen zicht op het aantal donaties in de privésfeer. Moeders die een kind kregen van M. ontdekten destijds zelf dat hij wel erg veel nakomelingen bleek te hebben en waarschuwden de klinieken. Zij startten een petitie voor een registratiemogelijkheid voor donaties die buiten de klinieken om gebeuren. Ook Stichting Donorkind bepleit een registratiesysteem waarbij donoren zowel particulier (bijvoorbeeld via een notaris) als via klinieken kunnen worden geregistreerd. Fiom pleitte rond de wetswijziging voor een registratiemogelijkheid van afstammingsgegevens bij het gebruik van een donor in de privésfeer. Zo kunnen wensouders die gebruik maken van een donor buiten de kliniek om, afstammingsinformatie voor het kind veilig stellen.
Motie over donoren in privésfeer aangenomen
Op 12 april vond in de Tweede Kamer het Plenair debat plaats over wijziging van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting (Wdkb). In de motie van het Tweede Kamerlid Ellemeet (Groenlinks), werd de regering opgeroepen om te onderzoeken op welke manier het maximum aantal gezinnen ook van toepassing kan zijn op donoren die in de privésfeer doneren en te onderzoeken of zij gestraft kunnen worden als zij dit maximum willens en wetens overschrijden. Minister Kuipers ontraadde deze motie. Het stellen van een maximum aan het aantal zaadceldonaties in de privésfeer zou volgens de minister een vorm van geboortebeperking zijn die diep ingrijpt op de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen. Bovendien zou een dergelijk verbod niet controleerbaar en te handhaven zijn. Bij de stemming in de Tweede Kamer op 9 mei is deze toch aangenomen. De minister beslist wat er met een aangenomen motie gebeurt en is niet verplicht om deze uit te voeren.
Multidonoren in de toekomst
Daar waar de minister geen mogelijkheden zag om door middel van wetgeving multidonorschap tegen te gaan, blijkt de rechter wel in te grijpen op basis van internationale verdragen. Deze uitspraak vormt een belangrijke richtlijn voor de rechtspraak in latere soortgelijke gevallen. Na de inwerkingtreding van de herziene Wet donorgegevens komen er mogelijk meer multidonoren naar boven bij de Sdkb, dat dan ‘het college’ heet. Als een kliniek dan namelijk gebruik wil maken van zaad van een donor, wiens zaad ook al vóór de wetswijziging is gebruikt, dan verstrekt het college een overzicht van vrouwen die in het register aan deze donor zijn gekoppeld. Het kan dan blijken dat het zaad van deze donor gebruikt is in meerdere klinieken, waarbij mogelijk het maximumaantal van 12 moedercodes al is bereikt of zelfs overschreden.
Risico's bij gebruik van buitenlandse commerciële spermabanken
Het zou naïef zijn om in dit kader de ogen te sluiten voor de risico’s bij het afnemen van zaad van de buitenlandse commerciële spermabanken. Spermadonor M. stelt in een reactie dat de Deense spermabanken in feite ook gebruik maken van massadonoren, omdat hun zaad wereldwijd tientallen tot honderden keren wordt ingezet. Ondanks deze uitspraak voor deze multidonor zal dit een terugkerend probleem zijn door gebruik van commerciële spermabanken.
'Hij raaskalt'
Veel moeders van kinderen die zijn verwekt met sperma van Jonathan waren aanwezig bij de behandeling van de zaak. Sommigen moesten in een tweede zaal via een videoverbinding meekijken. Na afloop van de zitting zei een moeder van twee kinderen van donor Jonathan tegen RTL Nieuws: "Hij zat te raaskallen, dat doet hij nou altijd. Hij geeft nergens antwoord op."
'Donorpapa Jonathan', zoals hij zichzelf noemt, doneerde niet alleen bij klinieken, maar legde online ook direct contact met wensouders.
'Mooiste uitspraak'
Advocaat Mark de Hek van Stichting Donorkind betoogde tijdens de zitting dat de donorkinderen van Jonathan emotionele problemen ervaren. Ze kunnen niet alle halfbroers of -zussen leren kennen. Of voelen zich tot elkaar aangetrokken. Ook zijn ze volgens hem 'belemmerd' in hun seksuele vrijheid, omdat ze telkens moeten controleren of potentiële bedpartners geen zus of broer zijn.
Moeder van twee kinderen Joyce Zwaart reageerde na de uitspraak opgelucht: "Mijn man is meteen taart gaan kopen. We zijn heel blij. Je hoopt dat de belangen van kinderen zwaarder wegen dan zijn voortplantingsdrang. Dit is de mooiste uitspraak die we konden krijgen."
Meer lezen
Rechtspraak.nl | Vorderingen tegen donor toegewezen | 28/04/2023
RTL Nieuws | Spermadonor Jonathan moet na honderden kinderen stoppen van de rechter | 28/04/2023
NOS | Massadonor met honderden kinderen moet stoppen met verstrekken sperma | 28/04/2023
RTL Nieuws | Spermadonor Jonathan wil het er na 550 kinderen niet bij laten: 'Ik wil de vrijheid houden' | 13/04/2023