26/06/2024
Het wetsvoorstel tot wijziging van de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting is op 9 mei 2023 aangenomen in de Tweede Kamer. De Eerste Kamer heeft het voorstel op 11 juli 2023 zonder stemming aangenomen. De gewijzigde Wdkb treedt naar verwachting uiterlijk op 1 januari 2025 in werking. Momenteel wordt er gewerkt aan het aanpassen van het registratiesysteem van de Sdkb. Ook andere organisaties bereiden zich voor op de wijzigingen.
Bij de mondelinge behandeling van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer, op 12 april 2023, zijn 5 moties aangenomen. Minister Dijkstra gaf in april 2024 in een Kamerbrief de stand van zaken over de uitvoering van deze moties.
Overwegingen van de minister
Het uitgangspunt van de minister is dat de keuze voor een sperma- of eiceldonor een privéaangelegenheid is. Ze zet wel in op voorlichting van wensouders. Voor het oplossen van een tekort aan donoren ziet de minister geen actieve rol voor de overheid. En een landelijke centrale wachtlijst is ook geen oplossing. Het stellen van een maximum aan het aantal zaadceldonaties in de privésfeer vindt de minister diep ingrijpen op de persoonlijke levenssfeer. Ze ziet onvoldoende redenen voor zo’n ingrijpende maatregel. Nederland heeft geprobeerd om op Europees niveau afspraken te maken over een maximering van het aantal gezinnen per donor. Dit is niet gelukt.
Initiatieven
Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk hebben regels opgesteld voor de export van sperma naar het buitenland. Export wordt alleen goedgekeurd als het sperma in het buitenland gebruikt wordt in overeenstemming met de wet in de landen zelf. Het mag niet anoniem gebruikt worden. De minister heeft bekeken of ook in de Nederlandse wet- en regelgeving kan worden vastgelegd dat sperma van Nederlandse donoren niet geëxporteerd mag worden in landen waar dit anoniem wordt gebruikt.
De minister heeft ook gekeken of gebruik van anonieme donoren in het buitenland tegengegaan kan worden via de verzekerde zorg. Fertiliteitsbehandelingen vallen onder de verzekerde zorg, maar de aankoop van eicellen of sperma niet. Zorgverzekeraars kunnen dus geen invloed uitoefenen op het gebruik in het buitenland van anoniem gedoneerde eicellen of sperma. De minister bekijkt of voor de vergoeding van fertiliteitsbehandelingen in het buitenland een beperking kan worden opgenomen in het basispakket, als gebruik gemaakt wordt van anoniem gedoneerde eicellen of sperma.
Zorgen om in- en export van eicellen en sperma
Fiom maakt zich zorgen om de in- en export van eicellen en sperma. Rond het wetsvoorstel Wdkb stelden we al vragen over de uitwisseling van zaad tussen klinieken. Kan uitwisseling ook met een buitenlandse kliniek gebeuren en moet de donor toestemming geven voor gebruik van zijn zaad in het buitenland? Uitwisseling van zaad valt niet onder het bereik van de Wdkb, hiervoor geldt andere wet- en regelgeving (o.a. Embryowet en Wvkl). De minister gaf eerder aan dat als sperma naar het buitenland gaat, de donor moet worden geïnformeerd over deze mogelijkheid en het feit dat het mogelijk niet gebruikt wordt volgens de Nederlandse wet- en regelgeving.
In Engeland wordt het maximumaantal van 10 gezinnen per donor aangehouden. Ook daar wordt meer dan de helft van het sperma geïmporteerd. Nadat het limiet van een UK donor bereikt is, blijkt zijn sperma nog wel beschikbaar voor export. Hier kwamen ouders bij toeval achter. Het aantal halfbroers- en zusjes van hun kind bleek hierdoor opeens veel hoger dan verwacht. Ook hier blijkt transparantie over afspraken cruciaal.
Donaties in de privésfeer
Er is geen zicht op het aantal donaties in de privésfeer. Fiom is voorstander van een registratiemogelijkheid van afstammingsgegevens bij het gebruik van een donor in de privésfeer, zodat afstammingsinformatie ook voor deze kinderen veilig gesteld kan worden. Dit op vrijwillige basis. Wensouders zouden hier ook kunnen navragen of en hoeveel donorkinderen er bekend zijn van een bepaalde donor. De Staatscommissie adviseerde al om twee soorten registraties mogelijk te maken: door de arts en door de ouders zelf.
Daar waar de minister geen mogelijkheden ziet om door middel van wetgeving massadonorschap tegen te gaan, bleek de rechter wel in te grijpen op basis van internationale verdragen. Spermadonor Jonathan M., met wiens sperma honderden kinderen verwekt zijn, moest stoppen met doneren. Als hij toch doorgaat, moet hij een dwangsom van 100.000 euro per donatie betalen.
De Sdkb maakte een infographic met de veranderingen die de nieuwe wet met zich meebrengt per betrokkene.
Meer lezen
Het recht op een kind bestaat niet | Tijdschrift voor Jeugdrecht
Brief regering stand van zaken | Eerste Kamer der Staten-Generaal
Herziening Zorgstelsel | Tweede Kamer der Staten-Generaal, p.15
Spermadonor Jonathan moet na honderden kinderen stoppen van rechter | Fiom