18/11/2024
Fiom deed samen met de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de berichtgeving over abortus in Nederlandse kranten in de afgelopen 22 jaar (2000-2022). Het doel was om te onderzoeken hoe kranten schrijven over abortus en hoe dit mogelijk van invloed kan zijn op hoe mensen over abortus denken. Hierover is nog weinig bekend. We keken naar de hoeveelheid aandacht die het onderwerp kreeg. Ook onderzochten we de manier waarop kranten over abortus schreven. Welke thema’s kwamen het meest aan bod en welke werden juist niet besproken? Het wetenschappelijk artikel is deze week gepubliceerd in het tijdschrift Culture, Health and Sexuality. In een factsheet zijn de resultaten toegankelijk weergegeven.
Het debat over abortus in Nederland
Het recht op abortus is in Nederland sinds 1984 wettelijk vastgelegd en is toegankelijk tot 24 weken zwangerschap. Nederland heeft een van de laagste abortuscijfers ter wereld. Toch blijft abortus een belangrijk thema voor debat binnen de Nederlandse samenleving. Er zijn bijvoorbeeld initiatieven om de toegang tot abortus te verbeteren, zoals de recente afschaffing van de verplichte bedenktijd en het verwijderen van abortus uit het Wetboek van Strafrecht. Daarnaast zijn er initiatieven tegen abortus, zoals het verspreiden van plastic foetussen, het uitdelen van anti-abortus flyers en het houden van protesten bij abortusklinieken.
Zeven Nederlandse kranten zijn onderzocht
Die zijn verdeeld in drie categorieën volgens de standaard indeling van kranten in mediastudies:
- Kwaliteitskranten: de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw
- Populaire kranten: de Telegraaf en het Algemeen Dagblad
- Religieuze kranten: het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad
We telden de krantenberichten over abortus van de afgelopen 22 jaar (2000-2022), met een totaal van 4327 artikelen. Daarna keken we naar verschillen in de aandacht die zij aan abortus gaven en bij welke gebeurtenissen deze aandacht toenam. Hierna analyseerden we de belangrijkste onderwerpen in de krantenberichten. Hierbij bleek dat vier centrale thema’s veel aandacht kregen, terwijl andere thema’s weinig of niet aan bod kwamen.
De belangrijkste conclusies uit het onderzoek
Religieuze kranten besteden de meeste aandacht aan abortus
De afgelopen 22 jaar hebben Nederlandse kranten voortdurend artikelen over abortus geschreven. De hoeveelheid aandacht voor dit onderwerp verschilde sterk per krant. Het onderzoek laat zien dat religieuze kranten, naast christelijke partijen en organisaties, een belangrijke rol speelden in het debat over abortus in Nederland. Zij schreven verreweg het meeste over abortus. Dit kan ervoor zorgen dat hun lezers abortus als een belangrijker onderwerp zien dan lezers van andere kranten.
Specifieke gebeurtenissen zorgden voor extra aandacht voor abortus
De hoeveelheid aandacht die kranten aan abortus besteedden verschilde per maand. De afgelopen jaren was er veel aandacht voor dit onderwerp, met name rondom de discussies over de bedenktermijn en abortuspil in Nederland en de beperkingen op het recht op abortus in de Verenigde Staten.
Bepaalde gebeurtenissen zorgden voor een piek in het aantal artikelen dat kranten over dit onderwerp schreven. Ook hierin waren er belangrijke verschillen tussen krantencategorieën. Kwaliteitskranten schreven vaker over abortus rondom belangrijke politieke ontwikkelingen, zoals Europese referenda over abortus. Populaire kranten besteedden de meeste aandacht aan misstanden, zoals illegale abortussen. In religieuze kranten nam de aandacht voor dit onderwerp sterk toe tijdens de jaarlijkse anti-abortuscampagne ‘Week van het Leven’.
Vier centrale thema’s in de manier waarop Nederlandse kranten over abortus schrijven:
- Nederlandse kranten gaven veel aandacht aan politieke discussies en protesten rondom abortus. Hiermee schetsen zij het beeld dat abortus voor een grote verdeeldheid zorgt. Dit kan de indruk wekken dat er binnen onze samenleving weinig steun is voor abortus.
- Kranten besteedden veel aandacht aan negatieve verhalen, zoals misstanden in abortuszorg of heftige omstandigheden tijdens de zwangerschap. Dit schetst het beeld dat abortus alleen gebeurt in extreme situaties. Hierdoor wordt abortus neergezet als iets afwijkends, in plaats van als een veilige vorm van reproductieve gezondheidszorg. Ook lieten kranten onvoldoende zien dat de meeste mensen die voor abortus kiezen tevreden zijn met hun keuze.
- De persoonlijke ervaringen en meningen van vrouwen die voor abortus kozen kregen onvoldoende aandacht. Krantenberichten gingen meestal over de mening van invloedrijke personen, zoals politici en religieuze leiders. Dit versterkt het idee dat vrouwen niet in staat zijn om zelf een beslissing te maken over een ongewenste zwangerschap.
- Kranten benadrukten voorwaarden voor toegang tot abortuszorg. Er werd bijvoorbeeld veel aandacht gegeven aan abortus in het geval van foetale afwijkingen. Ook stonden minder vaak voorkomende omstandigheden, zoals dwang of verkrachting centraal in krantenberichten. Dit leidt de aandacht af van de meeste abortussen die niet in deze omstandigheden plaatsvinden. Hiermee schetsen kranten het beeld dat bepaalde redenen voor abortus beter zijn dan andere.
Berichtgeving in kranten kan beïnvloeden hoe mensen over abortus denken
Nederlandse kranten geven abortus weer als een omstreden onderwerp, in plaats van als een veilige medische procedure en gezondheidsrecht. Deze berichtgeving kan de steun voor abortus beïnvloeden door het negatieve beeld dat van abortus geschetst wordt. Ook kan het een beeld geven dat vrouwen zelf niet in staat zijn om een keuze te maken over een ongewenste zwangerschap. Bovendien kan de steun rondom abortus verminderen door de focus op voorwaarden voor abortuszorg.
Aanbevelingen
Het is belangrijk dat media meer ruimte geven aan de persoonlijke ervaringen en perspectieven van vrouwen die een zwangerschap beëindigen. Het is altijd een persoonlijk besluit, genomen in een sociale en culturele context met belangrijke anderen (verwekker, partner, familie). Het is belangrijk zonder oordeel te luisteren naar en te praten met vrouwen met een abortuservaring. Daarnaast raden we aan om te benadrukken dat abortus een veilige medische behandeling en gezondheidsrecht is. Iedereen moet in vrijheid een weloverwogen keuze kunnen maken. Ook adviseren we de focus te leggen op hoe iemand gesteund kan worden rondom een abortus. Dit kan men doen door niet naar het waarom, maar naar hoe mensen het ervaren te vragen. Tenslotte raden we Nederlandse media aan om een realistisch beeld van abortus te schetsen. Uit onderzoek blijkt immers dat er geen verhoogd risico is op psychische aandoeningen na een abortus. Daarbij raakt 1 op de 5 vrouwen ooit in haar leven onbedoeld zwanger. Het kan iedereen overkomen. Deze informatie kan helpen om negatieve beeldvorming en stigmatisering over abortus te verminderen en het publieke debat te verrijken.
*Fiom helpt vrouwen bij het maken van een weloverwogen keuze in geval van onbedoelde zwangerschap.